Ir-Rabja
X’inhi r-rabja?
Ir-rabja hija infezzjoni virali li taffettwa s-sistema nervuża ċentrali. It-tilqim u l-kura preventiva ftit wara li wieħed ikun potenzjalment ġie espost jistgħu jipprevjenu l-bidu tas-sintomi. Ladarba jitfaċċaw is-sintomi ta’ infezzjoni, ma jkun hemm l-ebda kura u l-marda tkun fatali.
Fid-dinja kollha, il-virus tar-rabja jikkawża għexieren ta’ eluf ta’ mwiet kull sena.
Mad-daqqa t’għajn
- Ir-rabja hija infezzjoni li tista’ tinxtered minn annimali infettati lill-bnedmin, normalment permezz ta’ gidma jew girfa. Wara li persuna tkun ġiet infettata, jekk jitfaċċaw is-sintomi, il-marda kważi dejjem tkun fatali.
- Ir-rabja hija rari fl-Ewropa. L-UE/iż-ŻEE rreġistraw każ wieħed fil-bnedmin tar-rabja fl-2023 – l-ewwel wieħed mill-2019 meta ġew irrapportati 5 każijiet (fi 3 minn dawk il-każijiet, l-infezzjoni seħħet waqt l-ivvjaġġar barra mill-Ewropa). Madwar id-dinja kollha, 99% tal-każijiet fil-bnedmin huma marbuta mal-klieb.
- Ir-rabja tista’ tiġi pprevenuta permezz ta’ tilqima.
Sir af dwar il-vaċċin kontra r-rabja fil-pajjiż fejn tinsab.
X’inhuma s-sintomi tar-rabja?
Wara l-esponiment, jistgħu jgħaddu ġimgħat jew saħansitra xhur sakemm is-sintomi jibdew jidhru. Ladarba jibdew is-sintomi, il-marda tiżviluppa f’għadd ta’ stadji:
- Tingiż u/jew tnemnim madwar il-ġilda fejn ikun hemm il-gidma jew il-girfa li kkawżat l-infezzjoni
- Uġigħ fil-muskoli
- Dardir u remettar
- Idrofobija (diffikultà meta wieħed jara jew jiġi f’kuntatt ma’ likwidi) u aerofobija (diffikultà meta wieħed ikun qed jesperjenza ventilazzjoni, bħal twieqi jew bibien miftuħin) ladarba jibdew is-sintomi tal-marda
Wara l-bidu inizjali tas-sintomi, ir-rabja tiżviluppa permezz ta’ fażi furjuża jew paralitika, b’sintomi ħafna aktar severi u li dejjem jispiċċaw bil-mewt tal-pazjent. Is-sintomi ta’ dawn il-fażijiet huma:
Fażi furjuża:
- Aġitazzjoni jew aggressjoni estrema
- Sens ta’ aġitazzjoni – diffikulta’ li żżomm bi kwietek
- Aċċessjonijiet
- Alluċinazzjonijiet
- Delirju
- Taħbit tal-qalb mgħaġġel ħafna
- Spażmi tal-muskoli
- Paraliżi tal-wiċċ
- Salivazzjoni eċċessiva
Fażi paralitika:
- Dgħufija li tibda mill-parti migduma u li tinxtered mal-ġisem kollu
- Tnemnim u sensazzjonijiet oħrajn
- Paraliżi
- Koma
Kif tinxtered ir-rabja?
Ir-rabja tista’ tinxtered lill-bnedmin permezz tal-esponiment għall-bżieq ta’ annimal infettat, pereżempju permezz ta’ gidma jew girfa jew permezz ta’ annimal li jilgħaq lil xi ħadd madwar l-għajnejn, il-ħalq jew ferita miftuħa. Prattikament il-każijiet kollha tar-rabja fil-bnedmin madwar id-dinja jiġu trażmessi minn klieb infettati, iżda l-friefet il-lejl ġieli kienu responsabbli wkoll għal infezzjonijiet fil-bnedmin.
Min huwa f’riskju li jkun infettat bir-rabja?
Fl-UE/fiż-ŻEE, huwa improbabbli li n-nies jiġu f’kuntatt ma’ annimal infettat. Madankollu, il-persuni li jivvjaġġaw barra mill-UE/miż-ŻEE, jew dawk li jaħdmu mill-qrib ma’ mammiferi li huma trażmettituri potenzjali jinsabu f’riskju ogħla.
Kif tista tiġi pprevenuta r-rabja?
It-tilqim jista’ jipproteġi kontra r-rabja. Il-vaċċin kontra r-rabja jista’ jingħata wkoll wara l-esponiment u qabel il-bidu tas-sintomi, u b’hekk titnaqqas il-probabbiltà li wieħed jimrad. Meta disponibbli, l-għoti tal-immunoglobulini jista’ jiġi kkunsidrat ukoll, b’mod partikolari lil persuni li ma jkunux tlaqqmu qabel l-esponiment.
Il-persuni li jivvjaġġaw lejn żoni fejn ir-riskju ta’ esponiment huwa sinifikanti għandhom jiżguraw li jitlaqqmu qabel il-vjaġġ.
Il-gdim għandu jitnaddaf sew bis-sapun għal 15-il minuta u mbagħad wara jkun diżinfettat.
Kif tiġi ttrattata r-rabja?
Ma hemm l-ebda kura għar-rabja ladarba jitfaċċaw is-sintomi. Madankollu, wara l-esponiment, jista’ jingħata l-vaċċin kontra r-rabja lill-pazjenti biex il-ġisem jiġi mgħallem ħalli jiġġieled l-infezzjoni qabel ma tilħaq il-moħħ. Il-persuni li ma jkunux tlaqqmu qabel ikollhom bżonn aktar dożi.
Il-persuni li ma jkunux tlaqqmu qabel l-esponiment jistgħu jingħataw ukoll antikorpi (l-hekk imsejħa “immunoglobini umani kontra r-rabja”) li jgħinu fil-ġlieda kontra l-infezzjoni.