Hundaæði

Staðreyndablað

Hvað er hundaæði?

Hundaæði er veirusjúkdómur sem hefur áhrif á miðtaugakerfið. Bólusetning og fyrirbyggjandi meðferð fljótlega eftir hugsanlega útsetningu getur komið í veg fyrir að einkenni komi fram. Þegar einkenni sýkingar koma fram er engin lækning og sýkingin er banvæn.  

Hundaæðisveiran veldur tugum þúsunda dauðsfalla á hverju ári.  

í stuttu máli

  • Hundaæði er sýking sem getur breiðst út frá sýktum dýrum til manna, venjulega með biti eða klóri. Ef einkenni koma fram eftir sýkingu er sjúkdómurinn næstum alltaf banvænn.  
  • Hundaæði er sjaldgæft í Evrópu. ESB/EES skráði 1 tilfelli af hundaæði í mönnum árið 2023 – það fyrsta síðan 2019 þegar tilkynnt var um 5 tilfelli (í 3 þeirra tilfella átti sýkingin sér stað á ferðalagi utan Evrópu). Um allan heim eru 99 % tilfella tengd hundum.  
  • Hægt er að koma í veg fyrir hundaæði með bólusetningu.

Finndu út um hundaæðisbóluefnið þar sem þú ert. 

Hver eru einkenni hundaæðis?

Eftir útsetningu getur það tekið vikur eða jafnvel mánuði fyrir einkenni að birtast. Þegar einkenni byrja, þróast sjúkdómurinn í gegnum nokkur stig:  

  • Náladofi og/eða dofi í húð kringum bit eða rispu sem olli sýkingunni
  • Vöðvaverkir
  • Ógleði og uppköst  
  • Vatnsfælni (vanlíðan við að sjá eða komast í snertingu við vökva) og loftfælni (vanlíðan við loftræstingu, svo sem opna glugga eða dyr) þegar sjúkdómurinn er lengra genginn

Eftir fyrstu einkenni koma fram þróast hundaæði annaðhvort í gegnum æðisgenginn eða lamandi fasa, með sífellt alvarlegri einkennum og endar alltaf með dauða sjúklingsins. Einkenni þessara fasa eru:

Æði:  

  • Mikill æsingur eða árásargirni
  • Eirðarleysi
  • Flog  
  • Ofskynjanir
  • Óráð
  • Ör hjartsláttur
  • Vöðvakippir
  • Lömun í andliti
  • Mikið slef (froðufellir)

Lömun:

  • Máttminnkun sem byrjar á svæðinu sem var bitið og dreifist um allan líkamann
  • Náladofi og aðrar skynbreytingar
  • Lömun  
  • Dá

Hvernig smitast hundaæði?

Hundaæði getur borist til manna með útsetningu fyrir munnvatni frá sýktu dýri, til dæmis með biti eða klóri eða með því að dýr sleikir einhvern í kringum augun, munninn eða opið sár. Nánast öll hundaæðistilfelli manna um allan heim smitast af sýktum hundum, en leðurblökur hafa einnig valdið smiti hjá mönnum  

Hverjir eru í áhættu að fá hundaæði?

Í ESB/EES er ólíklegt að fólk komist í snertingu við sýkt dýr. Hins vegar er fólk sem ferðast utan ESB/EES eða þeir sem vinna náið með spendýrum sem eru hugsanlegir smitberar í meiri hættu.  

Hvernig er hægt að koma í veg fyrir hundaæði?

Bólusetning getur verndað gegn hundaæði. Hundaæðisbóluefnið er einnig hægt að gefa eftir útsetningu og áður en einkenni koma fram, sem dregur úr líkum á að veikjast. Einnig má íhuga að gefa mótefni ef slíkt er tiltækt, sérstaklega fyrir fólk sem hefur ekki verið bólusett fyrir útsetningu.

Fólk sem ferðast til svæða þar sem hættan á útsetningu er umtalsverð ætti að ganga úr skugga um að það sé bólusett áður en ferðast er.

Sár eftir bit verður að þrífa vandlega með sápu í 15 mínútur og sótthreinsa í kjölfarið.

Hvernig er hundaæði meðhöndlað?

Það er engin lækning til við hundaæði eftir einkenni koma fram. Hins vegar er hægt að gefa sjúklingum hundaæðisbóluefnið eftir útsetningu, til að kenna líkamanum að berjast gegn sýkingunni áður en hún berst til heilans. Fólk sem hefur ekki áður verið bólusett mun þurfa fleiri skammta.

Fólk sem hefur ekki verið bólusett fyrir útsetningu getur einnig fengið mótefni (svokölluð hundaæðisimmunóglóbín) sem hjálpar til við að berjast gegn sýkingunni.