Kif jaħdmu l-vaċċini
Il-vaċċini jaħdmu billi jgħallmu lis-sistema immunitarja kif tiġġieled marda f’każ li qatt tiġi f’kuntatt magħha. Dan inaqqas ħafna r-riskju ta’ mard serju jew ta’ tixrid ta’ marda lil ħaddieħor. Il-vaċċini jistgħu jipproteġu kontra marda waħda jew bosta mard. Xi drabi, jistgħu jingħataw vaċċini multipli fl-istess ħin sabiex jipproteġu kontra diversi mard.
Il-vaċċini jistgħu jipproteġu kontra marda waħda jew kontra bosta mard. Xi drabi, jistgħu jingħataw vaċċini multipli fl-istess ħin sabiex jipproteġu kontra diversi mard.
Il-biċċa l-kbira tal-vaċċini fihom forma mdgħajfa jew inattivata ta’ virus jew batterju, jew parti żgħira minnu, li jissejjaħ antiġene.
Meta persuna titlaqqam, is-sistema immunitarja tagħha tagħraf l-antiġene bħala barrani. Dan jattiva ċ-ċelloli immunitarji sabiex jipproduċu antikorpi u joħloq memorja tal-virus jew tal-batterju.
Aktar tard, jekk il-persuna tiġi f’kuntatt mal-virus jew mal-batterju proprju, is-sistema immunitarja tagħha tiftakru, u mbagħad tipproduċi l-antikorpi t-tajba u tattiva malajr iċ-ċelloli immunitarji korretti, sabiex joqtlu l-virus jew il-batterju. Dan jipproteġi lill-persuni mill-marda.
B’kuntrast ma’ dan, persuni li jsiru immuni billi taqbadhom il-marda proprja jistgħu jxerrduha lil oħrajn u jpoġġu lilhom infushom f’riskju ta’ kumplikazzjonijiet serji mill-marda.
Protezzjoni
Vaċċini differenti jwasslu għal livelli differenti ta’ protezzjoni. It-tul ta’ żmien tal-protezzjoni jvarja skont il-marda. Xi vaċċini jistgħu jipproteġu biss kontra marda għal perjodu qasir u jista’ jkollhom bżonn dożi booster; għal oħrajn, l-immunità tista’ ddum tul ħajjithom kollha.
It-tilqim mhux biss jipproteġi lin-nies li rċevew vaċċin. Dan jipproteġi wkoll indirettament lill-persuni mhux imlaqqma fil-komunità, billi jnaqqas ir-riskju ta’ esponiment għall-infezzjoni. Din hija magħrufa bħala immunità komunitarja (imsejħa wkoll immunità kollettiva).
Komponenti
Minbarra antiġene wieħed jew aktar, jistgħu jiżdiedu wkoll komponenti oħrajn sabiex jgħinu jżommu l-vaċċin stabbli u effettiv. Ir-regolaturi jiżguraw li dawn il-komponenti kollha jkunu sikuri.
Dawn il-komponenti jinkludu:
- stabbilizzaturi: sabiex il-komponenti tal-vaċċin jinżammu stabbli;
- aġġuvanti: dawn itejbu r-reazzjoni immunitarja għall-vaċċin billi jagħmlu r-reazzjoni aktar b’saħħitha, aktar rapida u aktar sostnuta maż-żmien – eżempju tagħhom huwa l-aluminju;
- eċċipjenti: dawn huma ingredjenti inattivi, bħall-ilma, jew il-klorur tas-sodju (sodium chloride, melħ), kif ukoll il-preżervattivi jew l-istabbilizzaturi li jgħinu lill-vaċċin jibqa’ l-istess matul il-ħżin, u b’hekk jinżamm attiv.
F’xi vaċċini, jista’ jkun hemm ukoll traċċi ta’ ammonti ta’ sustanzi oħrajn użati fil-proċess tal-manifattura, bħall-ovalbumina (proteina li tinsab fil-bajd) jew in-neomiċina (antibijotiku). Jekk dawn is-sustanzi jistgħu jikkawżaw reazzjoni f’individwi sensittivi jew allerġiċi, il-preżenza tagħhom tiġi ddikjarata fl-informazzjoni mogħtija lill-ħaddiema tal-kura tas-saħħa u lill-pazjenti.
Tipi ta’ vaċċini
il-vaċċini mRNA fihom molekula msejħa aċidu ribonuklejku messaġġier (mRNA) li tagħti struzzjonijiet dwar kif għandha tiġi miġġielda marda liċ-ċelloli tagħna.
Ladarba l-mRNA fil-vaċċin jidħol fiċ-ċelloli tagħna, dan jipprovdi struzzjonijiet biex jagħmel proteina li ma tagħmilx ħsara li taqbel ma’ parti mill-virus li l-vaċċin huwa mfassal biex jipproteġi kontrih.
Minħabba li l-vaċċini mRNA jagħtu struzzjonijiet biex jagħmlu biċċa żgħira minn virus, ma jistgħux jikkawżaw mard.
Wara li ċ-ċelloli tagħna jibdew jipproduċu l-proteina, is-sistema immunitarja tagħna tirrikonoxxiha bħala barranija, u tattiva ċelloli immunitarji u toħloq antikorpi. Dan il-proċess iħarreġ lis-sistema immunitarja tagħna biex tiġġieled il-viruses li fihom dik il-proteina, u dan ifisser li jekk il-ġisem jiltaqa’ mal-virus reali, ikun jista’ jiġġieled aħjar l-infezzjoni.
Il-vaċċini b’vettur virali fihom virus li ma jagħmilx ħsara li jwassal sezzjoni żgħira tal-kodiċi ġenetiku tal-virus li jikkawża l-marda liċ-ċelloli tagħna. Filwaqt li dan il-kodiċi ma jistax imarradna, huwa kapaċi jqanqal rispons immunitarju, li jgħallem is-sistema tagħna kif tiġġieled il-marda.
Il-vaċċini minn vettur virali kapaċi jikkawżaw rispons immunitarju qawwi, jiġifieri jistgħu joffru livell għoli ta’ protezzjoni kontra infezzjoni jew mard sever.
Vaċċini inattivati fihom viruses li ġew inattivati (maqtula) f’laboratorju bl-użu ta’ sħana jew kimiċi.
Il-viruses inattivati ma jistgħux jirriproduċu ruħhom jew jikkawżaw mard iżda xorta jistgħu jipproduċu rispons immunitarju fil-ġisem. Meta persuna tirċievi vaċċin inattivat, is-sistema immunitarja tagħha tidentifika l-viruses inattivi bħala barranin. Dan jgħallem lill-ġisem biex jipproduċi antikorpi biex jiġġieled il-viruses.
Vaċċini ħajjin attenwati fihom viruses jew batterji ħajjin li ddgħajfu billi jibdlu d-DNA tagħhom jew billi jintgħażlu viruses jew batterji l-aktar dgħajfa biex jiġu inklużi fil-vaċċin.
Viruses u batterji mdgħajfa f’vaċċini ħajjin attenwati ma jistgħux jikkawżaw mard iżda xorta jistgħu jipproduċu rispons immunitarju fil-ġisem. Meta persuna tirċievi vaċċin attenwat ħaj, is-sistema immunitarja tidentifika l-batterji jew il-viruses imdgħajfa bħala barranin. Dan iġiegħel lill-ġisem jipproduċi antikorpi biex jiġġieled il-batterji jew il-viruses.
Vaċċini ħajjin attenwati jipproduċu rispons immunitarju qawwi li jista’ jdum żmien twil. Dan ifisser li jista’ jkun hemm bżonn ta’ inqas dożi milli għal tipi oħra ta’ vaċċini.
Vaċċini ħajjin u komuni attenwati huma l-vaċċin kontra l-ħosba, il-gattone u r-Rubella (MMR) u l-vaċċin kontra l-ġidri r-riħ.
L-ewwel vaċċin li qatt ġie żviluppat kien vaċċin ħaj attenwat. Dan kien vaċċin kontra l-ġidri, żviluppat fl-1798. It-teknoloġija tal-vaċċini ħajjin attenwati għadha tintuża llum f’vaċċini moderni bħal dawk għall-ħosba, il-ġidri r-riħ u d-deni isfar.
Il-vaċċini tossojdi fihom tossini li ġew inattivati u għalhekk ma għadhomx tossiċi.
It-tossini huma sustanzi kimiċi prodotti mill-batterji u li jistgħu jikkawżaw xi mard, bħat-tetnu u d-difterite.
It-tossojdi jsiru fil-laboratorju billi jiġu diżattivati t-tossini li jikkawżaw il-mard, bl-użu ta’ sustanzi kimiċi jew sħana.
It-tossini inattivati f’vaċċini tossojdi ma jistgħux jikkawżaw mard iżda xorta jistgħu jipproduċu rispons immunitarju fil-ġisem. Meta persuna tirċievi vaċċin tossojde, is-sistema immunitarja timmira t-tossini diżattivati u titgħallem kif tinnewtralizzahom. Dan jgħallem lill-ġisem kif jiddiżattiva t-tossini u jipprevjeni l-marda fil-futur.
Il-vaċċini tossojdi jgħallmu lill-ġisem biex jiġġieled it-tossini prodotti mill-batterji aktar milli jiġġieled il-batterji nfushom.
Il-vaċċini tossojdi spiss jinkludu aġġuvant biex ir-rispons isir aktar b’saħħtu.
Vaċċini tossojdi komuni huma dawk użati kontra t-tetnu u d-difterite.
Approvazzjoni tal-vaċċini fl-UE
Skopri kif l-awtoritajiet fl-Ewropa jittestjaw biex jiżguraw li l-vaċċini jkunu sikuri u effettivi qabel ma jiġu approvati għall-użu.
Il-benefiċċji tat-tilqim
Il-vaċċini kif jipproteġuna u kif iwaqqfu t-tixrid tal-marda? Skopri l-benefiċċji tagħhom għall-individwi u għall-komunità.
COVID-19 medicines
European Medicines Agency - Safety of COVID-19 vaccines