Jak działają szczepionki?

Działanie szczepionek polega na uczeniu układu odpornościowego, jak zwalczać daną chorobę w przypadku kontaktu z nią. Pozwala to znacznie zmniejszyć ryzyko poważnego zachorowania lub szerzenia się choroby na innych. Szczepionki mogą chronić przed jedną chorobą lub kilkoma chorobami. Czasami podaje się kilka szczepionek naraz w celu ochrony przed kilkoma chorobami.

Szczepionki mogą chronić przed jedną chorobą lub kilkoma chorobami. Czasami podaje się kilka szczepionek naraz w celu ochrony przed kilkoma chorobami.

Większość szczepionek zawiera osłabioną lub inaktywowaną formę wirusa lub bakterii, bądź niewielką część wirusa lub bakterii, zwaną antygenem.

Po zaszczepieniu układ odpornościowy człowieka rozpoznaje te antygeny jako obce cząstki. To z kolei aktywuje komórki odpornościowe do wytwarzania przeciwciał i zapamiętania danego wirusa lub bakterii. 

Jeśli w przyszłości dana osoba zetknie się z prawdziwym wirusem lub bakterią, jej układ odpornościowy będzie je pamiętać, a następnie wytworzy odpowiednie przeciwciała i szybko uaktywni właściwe komórki odpornościowe do zabicia tego wirusa lub bakterii. Zapewnia to ochronę przed chorobą.

Natomiast osoby, które zyskują odporność w związku z przebytą chorobą, mogą rozprzestrzeniać daną chorobę na innych i narażają się na ryzyko poważnych powikłań będących skutkiem tej choroby.

Ochrona

Różne szczepionki zapewniają różne poziomy ochrony. W zależności od choroby uzyskuje się także różny czas trwania ochrony. Niektóre szczepionki mogą chronić przed chorobą jedynie przez krótki okres i mogą wymagać dawek przypominających; są również szczepionki zapewniające odporność na całe życie.

Szczepienia chronią nie tylko osoby, które otrzymały szczepionkę. Pośrednio chronią również osoby niezaszczepione w danej społeczności, zmniejszając ryzyko narażenia na zakażenie. Mowa wtedy o odporności populacyjnej (zwanej również odpornością grupową).

Składniki

Oprócz co najmniej jednego antygenu można również dodać do szczepionki inne składniki, które pomagają w utrzymaniu jej stabilności i skuteczności. Organy regulacyjne dopilnowują, aby wszystkie te składniki były bezpieczne.

Do składników tych należą:

• stabilizatory, które zapewniają stabilność składników szczepionki;
• adiuwanty, które poprawiają odpowiedź immunologiczną na szczepienie, sprawiając, że jest silniejsza, szybsza i utrzymuje się przez dłuższy czas; przykładowym adiuwantem jest glin;
• substancje pomocnicze, a wśród nich składniki nieaktywne, takie jak woda czy chlorek sodu (sól kuchenna), a także substancje konserwujące lub stabilizujące, które zapobiegają powstawaniu zmian składu szczepionki podczas przechowywania i pomagają w zachowaniu jej aktywności.

W niektórych szczepionkach mogą także znajdować się śladowe ilości innych substancji wykorzystywanych w procesie wytwarzania, takich jak albumina jaja kurzego (białko) czy neomycyna (antybiotyk). Jeżeli substancje te mogą wywołać reakcję u osób wrażliwych lub uczulonych, ich obecność jest podawana w informacji udzielanej pracownikom opieki zdrowotnej i pacjentom.

Rodzaje szczepionek