Historia szczepień

Początki historii szczepień

Szczepionki są stosowane od ponad 200 lat, odkąd w 1796 r. opracowano pierwszą w historii szczepionkę chroniącą przed ospą prawdziwą. Ta choroba była odpowiedzialna za śmierć nawet połowy wszystkich osób zarażonych i miała tragiczne skutki dla cywilizacji ludzkiej. 

Przed opracowaniem szczepionek ludzie stosowali proces zwany wariolacją. Polegało to na umieszczaniu pod skórą niewielkiej ilości wirusów (zawartych w materiale pochodzącym ze zmian chorobowych ospy prawdziwej) od pacjentów, którzy z tej choroby wyzdrowieli. Metodę wariolacji przywieziono do Europy z Azji i Afryki, gdzie była stosowana od setek lat. Jednak proces ten wiązał się z ryzykiem zarażenia danej osoby chorobą, przed którą miał ją chronić. Opracowanie bezpieczniejszej i skuteczniejszej szczepionki oznaczało, że odtąd można było chronić ludzi bez ryzyka zachorowania.

Szczepionka przeciw ospie prawdziwej wykorzystywała materiał pochodzący ze zmian chorobowych ospy krów – choroby powiązanej z ospą prawdziwą, ale znacznie mniej niebezpiecznej – aby chronić ludzi przed chorobą bez ryzyka zachorowania na ospę prawdziwą. Szczepionka przeciw ospie prawdziwej była żywą szczepionką atenuowaną, która wykorzystywała słabszą wersję zarazka lub wirusa wywołującego chorobę, w celu uodpornienia na nią ludzi.

Dopiero w XX wieku ogólnoświatowa kampania szczepień doprowadziła w 1980 r. do wyeliminowania ospy prawdziwej. Powszechne szczepienia sprawiły, że choroba, która tylko w XX wieku zabiła setki milionów ludzi, nie stanowi już zagrożenia dla zdrowia ludzkiego i nigdzie na świecie nie jest już przenoszona. Ostatni przypadek tej choroby u człowieka wykryto w 1978 r. Ospa prawdziwa jest pierwszą i jedyną chorobą ludzką, którą udało się wyeliminować. 

Stulecie odkryć

Po opracowaniu szczepionki przeciw ospie prawdziwej naukowcy zaczęli badać możliwość wykorzystania szczepień do ochrony przed innymi chorobami. W ciągu następnych stu lat naukowcy opracowali metody zapobiegania wściekliźnie po tym, jak doszło do kontaktu z tą chorobą, przy użyciu metody podobnej do tej stosowanej w przypadku szczepionki przeciw ospie prawdziwej. Naukowcom udało się również zidentyfikować szczep bakterii wywołujący błonicę, co stanowiło istotny krok w opracowaniu szczepionki na tę chorobę. 

Pod koniec XIX wieku naukowcy odkryli, że bakterie zabite pod wpływem działania ciepła lub substancji chemicznych w laboratorium nadal mogą wywoływać reakcję układu odpornościowego. W wyniku tego w 1896 r. opracowano pierwsze inaktywowane szczepionki chroniące ludzi przed zakażeniem bakteriami duru brzusznego i cholery. 

Szczepienia w czasach współczesnych

Uważa się, że pandemia grypy hiszpanki w 1918 r. zabiła do 50 milionów ludzi na całym świecie. W czasie pandemii przeprowadzono wiele badań nad wytworzeniem szczepionki przeciw grypie, jednak ze względu na brak zrozumienia tej choroby (przez długi czas uważano, że wywołują ją bakterie), dopiero w 1945 r. zatwierdzono pierwszą szczepionkę przeciw grypie.  W tej szczepionce z powodzeniem wykorzystano inaktywowane wirusy grypy, które nauczyły organizm, jak walczyć z wirusem. O ile poprzednie inaktywowane szczepionki były skierowane przeciw bakteriom, to szczepionka przeciw grypie była pierwszą inaktywowaną szczepionką chroniącą przed wirusami. Od tego czasu co roku produkowana jest nowa szczepionka przeciw grypie, która pomaga chronić ludzi przed tą chorobą. 

W latach 20. XX w. naukowcy odkryli, że dodanie niektórych substancji do szczepionek może w bezpieczny sposób wzmocnić reakcję immunologiczną organizmu. Odkrycie adiuwantów stanowiło przełom i doprowadziło do wzmocnienia pierwszej szczepionki przeciw krztuścowi przy użyciu soli glinu w 1932 r. Sole glinu są nadal stosowane jako adiuwanty w niektórych nowoczesnych szczepionkach.

Postępy, które doprowadziły do opracowania skutecznej szczepionki przeciw grypie, pozwoliły również naukowcom odkryć szczepionkę przeciw polio – chorobie, która, jak się uważa, jest odpowiedzialna za śmierć ponad 2 mln ludzi w Europie i niepełnosprawność wpływającą na życie kolejnych milionów. Dzięki szczepionce udało się wyeliminować polio w Europie. Ta inaktywowana szczepionka została po raz pierwszy zastosowana na masową skalę w 1954 r. w Stanach Zjednoczonych. Obecnie szczepionka przeciw polio zapewnia ochronę wszystkim dzieciom i znajduje się w programach szczepień dzieci w całej Europie. Kampanie szczepień prowadzone na szeroką skalę sprawiły, że region europejski został uznany za wolny od polio w 2002 r. 

W 1963 r. opracowano szczepionkę przeciw odrze – kolejnej istotnej przyczynie śmierci i trwałej niepełnosprawności ludzi w Europie. Od tego czasu, ponieważ szczepionka została wprowadzona do krajowych programów szczepień w całej Europie i na całym świecie, liczba zachorowań na odrę drastycznie spadła, a skutki choroby zostały znacznie ograniczone. Nadal jednak pojawiają się ogniska choroby, co pokazuje, jak ważne jest podtrzymanie szczepień. 

Lepsze zrozumienie

W miarę jak w drugiej połowie XX w. coraz lepiej rozumieliśmy nasz układ odpornościowy, choroby i genetykę, naukowcy odkryli nowe sposoby ochrony przed chorobami. W latach 60. XX w. naukowcy odkryli białko, które umożliwia wirusowi wywołanie zapalenia wątroby typu B. W 1981 r. naukowcy wykorzystali to odkrycie do opracowania pierwszej szczepionki białkowej chroniącej przed wirusem, która wykorzystuje niewielki fragment wirusa, aby nauczyć organizm, jak walczyć z chorobą.
W 1972 r. po raz pierwszy z powodzeniem zaprezentowano w laboratorium szczepionki oparte na wektorze wirusowym, jednak musiało minąć prawie 50 lat, zanim szczepionka oparta na wektorze została zatwierdzona do stosowania u ludzi w celu zapobiegania wirusowi Ebola.  

W latach 60. XX w. po raz pierwszy wykryto mRNA (informacyjny kwas rybonukleinowy). mRNA, podobnie jak DNA, jest częścią systemu kodowania stosowanego do wytwarzania białek. W ciągu następnych kilku dekad naukowcy badali, w jaki sposób można wykorzystać mRNA do zapobiegania chorobom. Dopiero kilkadziesiąt lat później odkryto skuteczną metodę dostarczania mRNA do organizmu. W latach 90. XX w. testowano szczepionki mRNA przeciw grypie, a w 2013 r. testowano potencjalne szczepionki przeciw wściekliźnie. Dopiero podczas pandemii COVID-19 dodatkowe fundusze, bezprecedensowa współpraca międzynarodowa i wznowienie wysiłków w tym obszarze doprowadziło do wprowadzenia do obrotu pierwszych szczepionek mRNA. 

Fundament przyszłości

Szczepienia w takiej formie, w jakiej znamy je dzisiaj, istnieją od pokoleń, znacznie łagodząc skutki chorób, którym można zapobiec dzięki szczepieniom, a które dotykają ludzi, rodziny i społeczności na całym świecie. Obecnie dysponujemy szczepionkami przeciw wielu chorobom zakaźnym, a długa historia badań naukowych i rozwoju sprawiła, że wnioski wyciągnięte na przestrzeni ponad 200 lat są nadal wykorzystywane w tworzeniu przyszłych szczepionek. 

 

1796 r. – pierwsza w historii szczepionka

Żywa atenuowana szczepionka, która wykorzystuje materiał pochodzący ze zmian chorobowych ospy krów, aby chronić ludzi przed bardziej niebezpieczną ospą prawdziwą.

1896 r. – pierwsza inaktywowana szczepionka

Opracowanie pierwszych inaktywowanych szczepionek chroniących ludzi przed durem brzusznym i cholerą. 

1932 r. – pierwsza szczepionka z adiuwantami 

Dostępna staje się szczepionka przeciw krztuścowi. Po odkryciu adiuwantów w latach 20. XX w. jest to pierwsza szczepionka zawierająca sole glinu w celu wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej organizmu. 

1946 r. – pierwsza szczepionka przeciw grypie

Szczepionka przeciw grypie była pierwszą inaktywowaną szczepionką, która chroniła przed wirusem. Od tego czasu każdego roku przygotowywana jest szczepionka na dany rok przeciw grypie.

1952 r. – pierwsza szczepionka przeciw polio

Naukowcy odkrywają szczepionkę przeciw polio – chorobie, która, jak się uważa, jest odpowiedzialna za śmierć ponad 2 mln ludzi w Europie i niepełnosprawność wpływającą na życie kolejnych milionów.

1961 r. – odkrycie mRNA

Naukowcy odkrywają mRNA, otwierając drogę do nowych rodzajów szczepionek.

1963 r. – pierwsza szczepionka przeciw odrze

Odkrycie szczepionki przeciw odrze, będącej główną przyczyną śmierci i niepełnosprawności w Europie.

1972 r. – przełomowe odkrycie szczepionki opartej na wektorze wirusowym

Naukowcy z powodzeniem demonstrują potencjał wykorzystania nieszkodliwego wirusa, aby dostarczyć do organizmu instrukcję działania w przypadku choroby. 

1980 r. – wyeradykowanie ospy prawdziwej

Globalna akcja szczepień prowadzi do zwalczenia ospy prawdziwej – jedynej choroby ludzkiej, którą w całości wyeradykowano. 

1981 r. – pierwsza szczepionka białkowa

Opracowano pierwszą szczepionkę, która wykorzystuje cząstki wirusa. 

2002 r. – uznanie Europy za obszar wolny od polio 

Powszechne szczepienie przeciw polio kładzie kres chorobie, która zabiła miliony ludzi, a kolejnym milionom przyniosła trwałą niepełnosprawność. 

2006 r. – szczepionka przeciw HPV 

Opracowanie pierwszej szczepionki przeciw HPV – wirusowi, który może powodować sześć rodzajów raka, w tym raka szyjki macicy i raka odbytu, i który każdego roku jest powiązany z dziesiątkami tysięcy przypadków raka u mężczyzn i kobiet w całej Europie. 

2019 r. – pierwsza szczepionka oparta na wektorze wirusowym

Pierwsza szczepionka, która wykorzystuje nieszkodliwego wirusa do dostarczania instrukcji do organizmu, zostaje zatwierdzona do ochrony przed wirusem Ebola ponad 40 lat po tym, jak po raz pierwszy zaprezentowano tę koncepcję. 

2020 r. – pierwsza szczepionka mRNA

Prawie 60 lat po odkryciu mRNA i po dekadach badań, pierwsza szczepionka mRNA zostaje udostępniona w celu przeciwdziałania pandemii COVID-19.