Η ιστορία του εμβολιασμού
Οι ρίζες του εμβολιασμού
Τα εμβόλια χρησιμοποιούνται εδώ και πάνω από 200 χρόνια, μιας και το πρώτο εμβόλιο αναπτύχθηκε για την προστασία από την ευλογιά, μια νόσο από την οποία το 1796 έχασαν τη ζωή τους έως και τα μισά από τα άτομα που μολύνθηκαν, και η οποία έπληξε σημαντικά τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Πριν από την ανάπτυξη του εμβολίου, οι άνθρωποι βασίζονταν σε μια διαδικασία που ονομαζόταν ευλογιασμός - τοποθετούσαν κάτω από το δέρμα μια μικρή ποσότητα ιών (από υλικό το οποίο είχαν συλλέξει από φλύκταινες ευλογιάς) που προέρχονταν από ασθενείς που είχαν μολυνθεί από ευλογιά και βρίσκονταν στο στάδιο της ανάρρωσης. Ο ευλογιασμός έφτασε στην Ευρώπη από την Ασία και την Αφρική, όπου χρησιμοποιείτο για πολλούς αιώνες, αλλά η διαδικασία αυτή ενείχε τον κίνδυνο το άτομο να μολυνθεί από την ασθένεια από την οποία ο ευλογιασμός σκόπευε να το προστατεύσει. Η ανάπτυξη ενός ασφαλέστερου και αποτελεσματικότερου εμβολίου σήμαινε ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να προστατευθούν από την ευλογιά χωρίς να διατρέχουν τον κίνδυνο εκδήλωσης της ασθένειας.
Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς χρησιμοποιούσε υλικό που προερχόταν από φλύκταινα της ευλογιάς των αγελάδων - μια πολύ λιγότερο επικίνδυνη ασθένεια που σχετίζεται με την ευλογιά - για να παρέχει προστασία στους ανθρώπους από την ασθένεια χωρίς να κινδυνεύουν να εκδηλώσουν την ασθένεια. Το εμβόλιο κατά της ευλογιάς ήταν ένα ζωντανό εξασθενημένο εμβόλιο, το οποίο χρησιμοποιούσε μια πιο εξασθενημένη εκδοχή ενός μικροβίου/ιού που προκαλεί ασθένεια για την παροχή ανοσοποίησης έναντι της ευλογιάς.
Μόλις τον 20ο αιώνα, το 1980, μια παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού οδήγησε στην εξάλειψη της ευλογιάς. Χάρη στον εκτεταμένο εμβολιασμό, μια ασθένεια από την οποία έχασαν τη ζωή τους εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι τον 20ό αιώνα μόνο δεν αποτελεί πλέον απειλή για την ανθρώπινη υγεία και δεν μεταδίδεται πλέον πουθενά στον κόσμο. Το τελευταίο κρούσμα σε άνθρωπο εντοπίστηκε το 1978. Η ευλογιά είναι η πρώτη και μοναδική ανθρώπινη ασθένεια που έχει εξαλειφθεί.
Ένας αιώνας ανακάλυψης
Μετά την ανάπτυξη του εμβολίου κατά της ευλογιάς, οι επιστήμονες άρχισαν να διερευνούν δυνατότητες χρήσης του εμβολιασμού για την προστασία έναντι άλλων ασθενειών. Κατά τη διάρκεια των εκατό επόμενων ετών, οι επιστήμονες ανέπτυξαν μεθόδους για την πρόληψη της λύσσας μετά από επαφή με τη λύσσα, χρησιμοποιώντας μια μέθοδο παρόμοια με εκείνη που χρησιμοποιήθηκε για το εμβόλιο κατά της ευλογιάς. Οι επιστήμονες ταυτοποίησαν επίσης με επιτυχία ένα στέλεχος βακτηρίων το οποίο προκαλεί τη διφθερίτιδα - ένα πολύ σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη εμβολίου κατά της διφθερίτιδας.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι βακτήρια που είχαν εξουδετερωθεί μέσω της θερμότητας ή χημικών ουσιών σε εργαστηριακές συνθήκες εξακολουθούσαν να έχουν τη δυνατότητα πρόκλησης αντίδρασης του ανοσοποιητικού συστήματος. Έτσι, το 1896, αναπτύχθηκαν τα πρώτα αδρανοποιημένα εμβόλια για την προστασία των ανθρώπων από μόλυνση που προερχόταν από τα βακτήρια του τύφου και της χολέρας.
Ο εμβολιασμός στη σύγχρονη εποχή
Εκτιμάται ότι από την πανδημία της ισπανικής γρίπης του 1918 έχασαν τη ζωή τους έως και 50 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως. Κατά την πανδημία, πραγματοποιήθηκαν πολλές έρευνες για την παρασκευή ενός εμβολίου κατά της γρίπης. Ωστόσο, λόγω της ελλιπούς κατανόησης της νόσου (για μεγάλο χρονικό διάστημα εικαζόταν ότι προκαλείται από βακτήρια), η χρήση του πρώτου εμβολίου κατά της γρίπης εγκρίθηκε μόλις το 1945. Το εμβόλιο χρησιμοποίησε επιτυχώς αδρανοποιημένους ιούς γρίπης που δίδασκαν τον οργανισμό πώς να καταπολεμά τον ιό. Ενώ τα προηγούμενα αδρανοποιημένα εμβόλια στόχευαν βακτήρια, το εμβόλιο κατά της γρίπης ήταν το πρώτο αδρανοποιημένο εμβόλιο που παρείχε προστασία έναντι κάποιου ιού. Έκτοτε, κάθε χρόνο παρασκευάζεται ένα επικαιροποιημένο εμβόλιο κατά της γρίπης με στόχο την προστασία των κοινοτήτων από τη νόσο.
Τη δεκαετία του '20, επιστήμονες ανακάλυψαν ότι η προσθήκη ορισμένων ουσιών στα εμβόλια θα μπορούσε να ενισχύσει με ασφάλεια την ανοσοποιητική αντίδραση του οργανισμού. Η ανακάλυψη των ανοσοενισχυτικών ουσιών άλλαξε τα δεδομένα και, το 1932, το πρώτο εμβόλιο κατά του κοκκύτη ενισχύθηκε με άλατα αλουμινίου. Τα άλατα αλουμινίου εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται ως ανοσοενισχυτικά σε ορισμένα σύγχρονα εμβόλια.
Η πρόοδος που οδήγησε στην παρασκευή ενός αποτελεσματικού εμβολίου κατά της γρίπης οδήγησε τους επιστήμονες και στην ανακάλυψη ενός εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας, μια ασθένεια που εκτιμάται ότι προκάλεσε πάνω από δύο εκατομμύρια θανάτους στην Ευρώπη και μόνιμες αναπηρίες σε εκατομμύρια ανθρώπους προτού ένα εμβόλιο καταφέρει να εξαλείψει την ασθένεια στην Ευρώπη. Το συγκεκριμένο αδρανοποιημένο εμβόλιο χορηγήθηκε για πρώτη φορά σε μεγάλο αριθμό ατόμων το 1954 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας περιλαμβάνεται στα προγράμματα παιδικού εμβολιασμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο, ώστε να διασφαλίζεται η προστασία όλων των παιδιών. Χάρη στις εκστρατείες μαζικού εμβολιασμού η Ευρώπη κηρύχθηκε περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα το 2002.
Το 1963 αναπτύχθηκε ένα εμβόλιο κατά της ιλαράς, η οποία αποτελεί μια ακόμη σημαντική αιτία θανάτου και πρόκλησης μόνιμων αναπηριών στην Ευρώπη. Έκτοτε, καθώς το εμβόλιο έχει συμπεριληφθεί στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού της Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως, ο αριθμός των κρουσμάτων ιλαράς έχει μειωθεί δραματικά και ο αντίκτυπος της νόσου έχει μειωθεί σημαντικά. Ωστόσο, εξακολουθούν να εκδηλώνονται επιδημικές εξάρσεις, γεγονός που καταδεικνύει τη σημασία της διατήρησης των προσπαθειών εμβολιασμού.
Καλύτερη κατανόηση
Καθώς η κατανόηση του ανοσοποιητικού μας συστήματος, των ασθενειών και της γενετικής βελτιώθηκαν κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, οι επιστήμονες ανακάλυψαν νέους τρόπους για να μας βοηθήσουν να προστατευτούμε από τις ασθένειες. Κατά τη δεκαετία του '60, οι επιστήμονες ανακάλυψαν την πρωτεΐνη που επιτρέπει στον ιό της ηπατίτιδας Β να προκαλεί την ασθένεια. Το 1981, χρησιμοποίησαν την ανακάλυψη αυτή για να αναπτύξουν το πρώτο πρωτεϊνικό εμβόλιο που παρέχει προστασία έναντι ιού, το οποίο χρησιμοποιεί ένα μικρό τμήμα του ιού για να διδάξει τον οργανισμό πώς να καταπολεμά τη νόσο.
Το 1972, αποδείχθηκε για πρώτη φορά σε εργαστηριακές συνθήκες η αποτελεσματικότητα των εμβολίων ιικού φορέα, παρόλο που χρειάστηκαν σχεδόν 50 χρόνια έως ότου εγκριθεί ένα εμβόλιο ιικού φορέα για ανθρώπινη χρήση για την προστασία έναντι του ιού Έμπολα.
Τη δεκαετία του '60 ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το mRNA (αγγελιοφόρο ριβονουκλεϊκό οξύ). Το mRNA, όπως και το DNA, αποτελούν μέρος του συστήματος κωδικοποίησης που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία πρωτεϊνών. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, οι επιστήμονες διερεύνησαν τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το mRNA για την πρόληψη ασθενειών. Χρειάστηκαν δεκαετίες έως ότου ανακαλυφθεί μια αποτελεσματική μέθοδος χορήγησης του mRNA στον οργανισμό. Τα εμβόλια mRNA κατά της γρίπης δοκιμάστηκαν τη δεκαετία του '90, και το 2013 δοκιμάστηκαν πιθανά αντιλυσσικά εμβόλια. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, χάρη στην πρόσθετη χρηματοδότηση, την πρωτοφανή διεθνή συνεργασία και τις ανανεωμένες προσπάθειες που καταβλήθηκαν, κυκλοφόρησαν στην αγορά τα πρώτα εμβόλια mRNA.
Θεμέλιο για το μέλλον
Ο εμβολιασμός, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, υπάρχει εδώ και γενιές, και κατάφερε να μειώσει σημαντικά την επιβάρυνση που οι ασθένειες που προλαμβάνονται με τον εμβολιασμό προκαλούν στα άτομα, τις οικογένειες και τις κοινότητες σε ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας εμβόλια κατά πολλών μολυσματικών νόσων και, χάρη στη μακρά ιστορία της επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης, τα διδάγματα που αντλούνται εδώ και πάνω από 200 χρόνια εξακολουθούν να συμβάλλουν στις μελλοντικές εξελίξεις.
1796 - Η ανάπτυξη του πρώτου εμβολίου
Ζωντανό εξασθενημένο εμβόλιο που χρησιμοποιεί υλικό από φλύκταινες ευλογιάς των αγελάδων για την παροχή προστασίας στους ανθρώπους από την ευλογιά, η οποία ήταν πιο επικίνδυνη.
1896 - Το πρώτο αδρανοποιημένο εμβόλιο
Αναπτύσσονται τα πρώτα αδρανοποιημένα εμβόλια για την παροχή προστασίας στους ανθρώπους από τον τύφο και τη χολέρα.
1932 - Το πρώτο εμβόλιο με ανοσοενισχυτικές ουσίες
Καθίσταται διαθέσιμο εμβόλιο κατά του κοκκύτη. Μετά την ανακάλυψη των ανοσοενισχυτικών ουσιών τη δεκαετία του '20, είναι το πρώτο εμβόλιο που περιέχει άλατα αλουμινίου για την ενίσχυση της ανοσολογικής ανταπόκρισης του οργανισμού.
1946 - Το πρώτο εμβόλιο κατά της γρίπης
Το εμβόλιο κατά της γρίπης ήταν το πρώτο αδρανοποιημένο εμβόλιο που παρείχε προστασία από ιό. Έκτοτε, παράγεται κάθε χρόνο ένα ετήσιο εμβόλιο κατά της γρίπης.
1952 - Το πρώτο εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας
Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ένα εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας, μια ασθένεια που εκτιμάται ότι προκάλεσε πάνω από δύο εκατομμύρια θανάτους στην Ευρώπη και μόνιμες αναπηρίες σε εκατομμύρια ανθρώπους.
1961 — Ανακάλυψη του mRNA
Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν το mRNA, ανοίγοντας τον δρόμο για νέα είδη εμβολίων.
1963 - Το πρώτο εμβόλιο κατά της ιλαράς
Ανακαλύπτεται εμβόλιο κατά της ιλαράς, μιας κύριας αιτίας θανάτου και αναπηρίας στην Ευρώπη.
1972 — Ανακάλυψη του εμβολίου ιικού φορέα
Οι ερευνητές καταδεικνύουν με επιτυχία τη δυνατότητα που προσφέρει η χρήση ενός αβλαβούς ιού για τη μεταφορά οδηγιών στον οργανισμό.
1980 - Εξάλειψη της ευλογιάς
Μια παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού οδηγεί στην εξάλειψη της ευλογιάς, της μόνης ανθρώπινης ασθένειας που εξαλείφθηκε ποτέ.
1981 - Το πρώτο πρωτεϊνικό εμβόλιο
Αναπτύσσεται το πρώτο εμβόλιο που χρησιμοποιεί τμήματα ιού.
2002 - Η Ευρώπη κηρύσσεται περιοχή ελεύθερη από πολιομυελίτιδα
Ο εκτεταμένος εμβολιασμός κατά της πολιομυελίτιδας βάζει τέλος σε μια νόσο που προκάλεσε τον θάνατο και μόνιμη αναπηρία σε εκατομμύρια ανθρώπους.
2006 — εμβόλιο HPV
Αναπτύσσεται το πρώτο εμβόλιο κατά του HPV - ενός ιού που μπορεί να προκαλέσει έξι τύπους καρκίνου, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και του πρωκτού, και συνδέεται με δεκάδες χιλιάδες κρούσματα καρκίνου σε άνδρες και γυναίκες σε ολόκληρη την Ευρώπη ετησίως.
2019 — Το πρώτο εμβόλιο ιικού φορέα
Το πρώτο εμβόλιο που χρησιμοποιεί έναν αβλαβή ιό για τη μεταφορά οδηγιών στον οργανισμό εγκρίνεται για την παροχή προστασίας κατά του Έμπολα, πάνω από 40 χρόνια μετά την πρώτη απόδειξη αποτελεσματικότητας.
2020 - Το πρώτο εμβόλιο mRNA
Σχεδόν 60 χρόνια μετά την ανακάλυψη του mRNA και μετά από δεκαετίες έρευνας, καθίσταται διαθέσιμο το πρώτο εμβόλιο mRNA για την αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19.