How vaccines work
Vaccines work by teaching the immune system how to fight off a disease in case it ever comes into contact with it. This greatly reduces the risk of becoming seriously ill or spreading a disease to others. Vaccines can protect against one or multiple diseases. Sometimes, multiple vaccines may be given at once to protect against several diseases.
Vaccines can protect against either one or multiple diseases. Sometimes, multiple vaccines may be given at once to protect against several diseases.
Most vaccines contain a weakened or an inactivated form of a virus or bacterium, or a small part of it, called an antigen.
When a person gets vaccinated, their immune system recognises the antigen as foreign. This activates immune cells to produce antibodies and create a memory of the virus or bacterium.
Later, if the person comes into contact with the actual virus or bacterium, their immune system will remember it, and then produce the right antibodies and activate the right immune cells quickly, to kill the virus or bacterium. This protects the person from the disease.
In contrast, people who become immune by getting the actual disease can spread it to others and put themselves at risk of serious complications from the disease.
Protection
Different vaccines bring about different levels of protection. The duration of protection varies depending on the disease. Some vaccines can only protect against a disease for a short period and may need booster doses; for others, immunity can last a lifetime.
Vaccination not only protects people who have received a vaccine. It also indirectly protects unvaccinated people in the community, by decreasing the risk of exposure to infection. This is known as community immunity (also called herd immunity).
Components
In addition to one or more antigens, other components can also be added to help keep the vaccine stable and effective. Regulators make sure that all these components are safe.
These components include:
- stabilisers: to keep vaccine components stable;
- adjuvants: these improve the immune response to the vaccine by making the response stronger, faster and more sustained over time – an example of which is aluminium;
- excipients: these are inactive ingredients, like water, or sodium chloride (salt), as well as preservatives or stabilisers that help the vaccine remain unchanged during storage, keeping it active.
In some vaccines, there may also be trace amounts of other substances used in the manufacturing process, such as ovalbumin (a protein found in eggs) or neomycin (an antibiotic). If these substances might cause a reaction in sensitive or allergic individuals, their presence is declared in the information given to healthcare workers and patients.
Tegundir bóluefna
mRNA bóluefni innihalda sameind sem kallast ríbósakjarnsýruboðberi (e. messenger ribonucleic acid - mRNA) sem gefur frumum okkar leiðbeiningar um hvernig eigi að berjast gegn sjúkdómi.
Þegar mRNA í bóluefninu fer inn í frumurnar okkar gefur það leiðbeiningar um að búa til skaðlaust prótein sem passar við hluta veirunnar sem bóluefnið er hannað til að verja gegn.
Vegna þess að mRNA bóluefni gefa leiðbeiningar um að búa til lítið stykki af veiru, geta þau ekki valdið veikindum.
Eftir að frumurnar okkar byrja að búa til próteinið, viðurkennir ónæmiskerfið það sem framandi, virkjar ónæmisfrumur og myndar mótefni. Þetta ferli þjálfar ónæmiskerfið okkar til að berjast gegn vírusum sem innihalda þetta prótein, sem þýðir að ef líkaminn lendir í alvöru veirunni er hann betur í stakk búinn til að berjast gegn sýkingunni.
Bóluefni sem byggja á veirum innihalda skaðlausa veiru sem skilar litlum hluta af erfðakóða veiru sem veldur sjúkdómi til frumna okkar. Þó að þessi kóði geti ekki gert okkur veik, þá er hann fær um að koma af stað ónæmissvörun og kenna kerfinu okkar hvernig á að berjast gegn sjúkdómi.
Bóluefni sem byggja á veirum geta framkallað sterka ónæmissvörun, sem þýðir að þau geta veitt mikla vernd gegn sýkingu eða alvarlegum sjúkdómum.
Óvirkjuð bóluefni innihalda vírusa sem hafa verið óvirkjuð (drepst) á rannsóknarstofu með því að nota hita eða kemísk efni
Óvirkar veirur geta ekki fjölgað sér eða valdið sjúkdómum en geta samt framkallað ónæmissvörun í líkamanum. Þegar einstaklingur fær óvirkjað bóluefni greinir ónæmiskerfið óvirkar veirur sem aðskotahluti. Þetta kennir líkamanum að framleiða mótefni til að berjast gegn vírusunum.
Lifandi veikluð bóluefni innihalda lifandi veirur eða bakteríur sem hafa veikst með því að breyta DNA þeirra eða með því að velja veikustu veirurnar eða bakteríurnar til að taka með í bóluefnið.
Veiklaðar veirur og bakteríur í lifandi úrdregnu bóluefni geta ekki valdið sjúkdómum en þær geta samt framkallað ónæmissvörun í líkamanum. Þegar einstaklingur fær lifandi, veiklað bóluefni, greinir ónæmiskerfið veikt bakteríur eða veirur sem framandi. Þetta kennir líkamanum að framleiða mótefni til að berjast gegn bakteríum eða vírusum.
Lifandi veikluð bóluefni mynda sterka ónæmissvörun sem getur varað í langan tíma. Þetta þýðir að færri skammta gæti þurft en fyrir aðrar tegundir bóluefnis.
Algeng lifandi veikluð bóluefni eru bóluefni gegn mislingum, hettusótt og rauðum hundum (MMR) og hlaupabólubóluefni.
Fyrsta bóluefnið sem þróað var var lifandi veiklað bóluefni. Þetta var bóluefni gegn bólusótt, þróað árið 1798. Lifandi veiklað bóluefnistækni er enn notuð í nútíma bóluefnum eins og þeim við mislingum, hlaupabólu og gulusótt.
Eiturefnasvipt bóluefni innihalda eiturefni sem hafa verið óvirkjuð og eru því ekki lengur eitruð.
Eiturefni eru efni framleidd af bakteríum og geta valdið sumum sjúkdómum, svo sem stífkrampa og barnaveiki.
Eiturefnasvipt bóluefni eru gerð á rannsóknarstofu með því að slökkva á sjúkdómsvaldandi eiturefnum, með því að nota efni eða hita.
Óvirkjuð eiturefni í eiturefnasviptum bóluefnum geta ekki valdið veikindum en þau geta samt framkallað ónæmissvörun í líkamanum. Þegar maður fær eiturefnasvipt bóluefni, ræðst ónæmiskerfið á óvirkjuðu eiturefnin og lærir hvernig á að hlutleysa þau. Þetta kennir líkamanum hvernig á að slökkva á eiturefnum og koma í veg fyrir sjúkdóma í framtíðinni.
Eiturefnasvipt bóluefni kenna líkamanum að berjast gegn eiturefnum sem bakteríurnar framleiða frekar en að berjast gegn bakteríunum sjálfum.
Eiturefnasvipt bóluefni innihalda oft ónæmisglæði til að gera svörunina sterkari.
Algeng eiturefnasvipt bóluefni eru þau sem notuð eru gegn stífkrampa og barnaveiki.
Samþykki bóluefna í ESB
Finndu út hvernig yfirvöld í Evrópu gera prófanir til að ganga úr skugga um að bóluefni séu örugg og skilvirk áður en þau eru samþykkt til notkunar.
Ávinningur af bólusetningu
Hvernig vernda bóluefni okkur og stöðva útbreiðslu sjúkdóma? Kynntu þér kosti þeirra fyrir einstaklinga og samfélagið.
COVID-19 medicines
European Medicines Agency - Safety of COVID-19 vaccines